۱۳۸۸ دی ۱۳, یکشنبه

واژه های وامی در شاهنامه فردوسی

محمد یعقوب یسنا

در باره شاهنامه فردوسی پژوهش و داوریهای زبانی، هنری و ادبی توسط دانشمندان مستشرق و پژوهشگران شرق به ویژه پارسی زبانان صورت گرفته است كه مقام مقایسه پژوهش مستشرقین دقیق تر و تر است، تا داوریهای همسرزمینان و میراث داران شاهنامهء داوری ما پارسی زبانان در هر زمینه به ویژه ای در زمینه شعر، ادب و شناخت شاعران این سرزمین، ذوقی و احساساتی است، جز چند واژه كه بار معنایی نیك و زیبا دارد، چیزی دیگری به مفهوم پژوهش در تحقیق ما نهفته نیست، فقط از شاعران خود، و كارهای شان تمجید و توصیف كرده ایم. این چنین امر نه تحقیق بلكه ذوق شناسی شخصی است كه به موضوع سرشتی در آمده است.

"رنه دكارت" باور داشت كه همه چیز قابل كمیت، اندازه گیری و پیمایش می باشد، با استفاده از این اصول می توانیم در باره موضوع تحقیق، یقین حاصل كنیم، پس از ابراز این عقیده تحقیقی و پژوهشی "دكارت"، غربیان این روش پژوهشی را پیش گرفتند و دیگر دروازه گمان و تخمین را در امر معمول نگشودند، مگر محور پژوهش ما را هنوز گمانه زنی تشكیل می دهد.

واژه های عربی در شاهنامه فردوسی موضوعی است كه از دیرگاه تا كنون دانستن تعداد این واژه ها، مورد علاقه دانشمندان ادبیات پارسی بوده و می باشد مگر هیچكس به تحقیق علمی این امر معمول، دست نیازیده، تنها به این دو كلمه كه اندك است و یا زیاد، در این باره بسنده شده است.

داكتر پرویز ناتل خانلری در كتاب «زبانشناسی و زبان پارسی» در مقاله ای زیر عنوان «لغت های عربی در شاهنامه» از تحقیقات شرق شناسان در باره واژه های شاهنامه و واژه های عربی شاهنامه یاد آور شده كه من از آن مقاله برای ارایه معلومات بیشتر، در اینجا نقل قول می كنم. او می گوید: «فرصتی را كه ما نداریم دیگران دارند و از زحمت روگردان نیستند... گاهی ما برای اطلاع از ادبیات و هنر خود باید به بیگانگان متوسل شویم ...

"فرتیس ولف" دانشمند آلمانی در باره شاهنامه فردوسی تحقیق كرده و كشف اللغاتی برای شاهنامه فردوسی از روی چند چاپ فراهم آورده است، چنانكه در آن، هر كلمه ای كه در شاهنامه آمده حتی حرف های ربط و اضافه و شماره صفحه و هر شعری كه در آن، كلمه بكار رفته قید شده است. اگر چه تعداد موارد استعمال آن هزاران بار باشد.»

باید گفت كه این تحقیق روی تمام واژه های شاهنامه فردوسی انجام یافته است.

آقای پل همبر استاد دانشگاه نوشاتل (سویس) رساله تحقیقی را به عنوان «ملاحظاتی در باره لغات عربی شاهنامه» از روی كتاب كشف اللغات ‹ فرتیس ولف› آلمانی انجام داده و سپس فهرست لغات را كه ارایه كرده به 949 واژه عربی می رسد یعنی دو برابر عددی است كه قبل از تحقیق پل همبر، آقای «پل هورن» و »هانری ماسه»430 واژه عربی ذكر كرده بودند.

داكتر پرویز نانل خانلری علت فاحش این دو رقم را در این میداند كه آقای "پل همبر" همه كلماتی را كه از تلفظ واحد عربی به قاعده زبان مشتق یا با الفاظ پارسی تركیب شده، جداگانه در ردیف لغت های عربی آورده است، و همچنین داكتر خانلری خاطر نشان می كند كه وی سابق از روی لغت نامه عدد لغت های عربی شاهنامه را به هشتصد واند تخمین زده بود.

ادوارد براون لغات عربی شاهنامه را نسبت به لغات پارسی 4 یا5 در صد پنداشته است. آقای پل همبر در هزار بیتی كه از دقیقی در شاهنامه آمده است 57 واژه عربی شمرده در حالیكه تحقیقی كه من انجام داده ام 45 واژه عربی را از هزار بیت دقیقی بدست آورده ام.

روشی را كه من در این تحقیق پیش گرفته ام مطالعه و پژوهش مستقیم است روی شاهنامه فردوسی كه «سازمان چاپ و انتشارات جاویدان» كه مقدمه و شرح حال آن، نوشته محمد علی فروغی می باشد، نشر كرده، در ضمن به چاپهای دیگر نیز بخاطر اطمینان بیشتر، پرداخته ام، لیكن مركز كارم روی همین چاپ شاهنامه صورت گرفته است، شناخت واژه هاییكه در عربی بودن آن شك داشتم به فرهنگ لغت حمید و داكتر معین راجع شده است.

پژوهش مستقیمی را كه روی شاهنامه انجام دادم، موفق به بیرون آوردن و گرد آوردن 701 واژه غیر پارسی شدم، فقط چند واژه آن یونانی و تركی می باشد كه در متن واژه نامه نشانی شده اند و باقی عربی است و 45 واژه از هزار بیت دقیقی استخراج شد كه در ابیات فردوسی نیز بیشتر این واژه ها تكرار شده. باید گفت 45 واژه ابیات دقیقی جدا از عدد 701 واژه ابیات فردوسی می باشد.

در این تحقیق واژه های عربی كه از یك ریشه مشتق شده اند هر كدام واژه جدا حساب شده مانند واژه هایی وقت و اوقات، قتل و قاتل و ... زیرا واژه های عربی در زبان پارسی جدا و مستقل از هم اقتباس شده و همچنین هر كدام كاربرد ویژه زبانی معنایی خاص در زبان پارسی دارد. اما واژه های عربی كه تابع قاعده و قواعد زبان پارسی قرار گرفته جدا از هم حساب نشده بلكه یك واژه در نظر گرفته شده مانند واژه های: اصل و بد اصل، غم و غمگین، جوش و جوشنگذار و ...

در باره واژه های معرب باید بگوییم: واژه هایی كه تا امروز در زبان پارسی با وصفی كه معربند ولی گونه های تلفظ چنین واژه های معرب در گفتار و نوشتار پارسی زبانان هنوز باقی است، از حساب كردن شان صرف نظر كرده ام مانند واژه فارسی (پارسی)، فیل (پیل) و ... زیرا چنین واژه ها در نوشتار و گفتار امروز پارسی زبانان كاربرد دارند اما واژه هایی كه گونه های پارسی آن از ساحه نوشتار و گفتار افتاده سر نوشت روشن ندارند، بنام واژه های معرب در متن واژه نامه نشانی شده. نا گفته نماند كه این تحقیق روی تمام شاهنامه فردوسی و در برگیرنده ملحقات شاهنامه و هجونامه شاهنامه می باشد اگر چه برخی ها هجونامه شاهنامه را از فردوسی نمی دانند ولی ادعای ثابت و روشن علمی كه سند شده بتواند در دست نیست با آنكه بیشترین واژه های عربی در ابیات هجونامه دیده می شود.

 

برگرفته از تارنمای هفتهنامهی مشارکت ملی

پژوهشي تازه درباره افول و سقوط ساسانیان

(برگرفته از: وب‌سايت BBC)

مطالعه ای تازه در باره اضمحلال و فروپاشی شاهنشاهی ساسانی در ایران از ارتباط اعراب مهاجم به ایران با بخش هایی از حکومت ساسانی خبر داده است.

پروانه پور شریعتی استاد ایرانی بخش مطالعات ایران و اسلامی دانشگاه اوهایو در کتاب "افول و سقوط ساسانیان"، با عنوان فرعی "اتحاد اشکانی - ساسانی و پیروزی اعراب بر ایران" نگاه مسلط بر مطالعات ساسانی را مورد نقد قرار داده است. نگاهی که طی بیش از هفتاد سال گذشته تحت تاثیر نظریه آرتور کریستین سن بوده است.

خانم پور شریعتی نظریه وجود یک شاهنشاهی متمرکز ساسانی را رد می کند و در گفت وگویی با بخش فارسی بی بی سی می گوید: "حکومت ساسانی شکلی شبیه به یک کنفدراسیون داشته است که نتیجه همکاری سیاسی خانواده های بزرگ اشکانی و ساسانی بوده است و خانواده های اشکانی در بر سر کار آمدن یا سقوط بیشتر پادشاهان ساسانی موثر بوده اند."

به گفته خانم پور شریعتی اوج همکاری خاندان های اشکانی و ساسانی در زمان پیروزی های ساسانیان در زمان جنگ های سی ساله با رومیان است و با تزلزل در اتحاد این خانواده ها زمان شکست ساسانیان فرا می رسد و دوره ای از تغییر و بی ثباتی حکومت ایران را فرا می گیرد. دوره ای که شاهد بر سر کار آمدن هشت پادشاه و ملکه در طی چهار سال است.

بنا بر مطالعه پروانه پور شریعتی در زمان حمله اعراب، حکومت ایران به دو بخش پارس ها و بخش شمالی تقسیم شده بود و ارتش ایران به به سه فرقه تجزیه شده بود.

خانم پور شریعتی می گوید برخی از خانواده های اشکانی متحد ساسانیان مانند خانواده بسطام و بندویه در زمان شروع حمله اعراب با رهبران عرب در ارتباط بوده اند و رهبران عرب هم در مکاتبات خود گفته اند که تنها خواهان عبور از ایران برای رسیدن به ماوراءالنهر در آسیای میانه و دستیابی به راه های بازرگانی هستند و مدعی حکومت و تاج و تخت ایران نیستند و برخی از رهبران نظامی ایران مانند رستم فرخ هرمز در جریان این مکاتبات بوده اند.

خانم پور شریعتی معتقد است که موفقیت اعراب در حمله به ایران نتیجه مصالحه یکی از خانواده های اشکانی با اعراب بود و ارزیابی تاریخی شاهنامه فردوسی همین نظر را تایید می کند که با سایر روایت های تاریخی تاریخ نگاران دوره اسلامی متفاوت است.

بر اساس نگاه نویسنده، شاهنامه فردوسی افزون بر اهمیت ادبی باید به عنوان یک متن تاریخی مورد بازنگری قرار گیرد. مطالعه خانم پور شریعتی نشان می دهد که شاهنامه دارای برخی از اسنادی است که از سوی برخی از خانواده های اشکانی به عنوان منبع روایت تحولات تاریخی در اختیار فردوسی قرار گرفته است.

همچنین به گفته پروانه پور شریعتی، شاهنامه اطلاعاتی را در باره تقسیم بندی نواحی ایران در دوره ساسانی در اختیار ما می گذارد که تا چند سال پیش هیچ اطلاع تاریخی از آن نداشتیم و اکنون مطالعات سکه شناسی جدید آن را تایید می کند.

خانم پور شریعتی با مطالعه تاریخ های نوشته شده از سوی ارمنیان و سریانی ها و دیگر اقوام مجاور ایرانیان و همچنین بررسی نتایج تازه مطالعات سکه شناسی سیر تحول ساختار سیاسی و اجتماعی ساسانیان را گزارش کرده است.

خانم پور شریعتی می گوید روایت هایی که از سوی تاریخ نگاران اسلامی در اختیار ما قرار گرفته حتی از نظر گاه شماری هم دقیق نیست و گاه اطلاعاتی وارونه در اختیار ما قرار می دهد.

او همچنین می گوید: "اسناد نشان می دهد که نظر آرتور کریستین سن که می گفت تاریخ پانصد ساله اشکانیان را باید با آمدن ساسانیان به فراموشی سپرد، درست نیست و باید از یک تداوم هزار ساله سنت ها و فرهنگ و حاکمیت های منطقه ای خاندان های اشکانی سخن گفت."

بنا بر نظر وی نظریه دو قرن سکوت ایرانیان پس از حمله اعراب درست نیست و ما با مجموعه ای از تحولات وجود داشته که نشان از تداوم تاریخی ایران پس از حمله اعراب دارد.

کتاب پروانه پور شریعتی در مجموعه آثار کتابخانه بین المللی مطالعات ایرانی منتشر شده و در برخی از دانشگاه های آمریکا و بریتانیا مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

پژوهش شاهنامه توسط یک استاد چینی

کتاب «پژوهشی بر شاهنامه فردوسی»، نوشته جان هونین، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پکن، از سوی انتشارات دانشگاه پکن در 190 صفحه منتشر شد.

به گزارش کتاب نیوز و به نقل از روابط عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در این کتاب که تالیف و تحقیق آن بیش از سه به طول انجامیده، به مباحثی چون «تاریخ ایران باستان»، «گذشته کشور فرهنگ‌خیز و متمدن ایران»، «اعتقادات و آیین زرتشتی»، «شرح حال و زندگی شاعر شهیر ایران، ابوالقاسم فردوسی»، «محتوای حماسی شاهنامه»، «فلسفه گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک در آیین زرتشت»، «موفقیت بی نظیر اعتقادی و هنری شاعر در آفرینش کتاب حماسی شاهنامه»، «دلایل اختلاف شاعر با سلطان محمود غزنوی»، «شاهنامه در چین و جایگاه شاهنامه در ادبیات ایران و جهان» پرداخته شده است.

از جان هونین، که بیشتر سال‌های عمرش را صرف آموزش و تدریس زبان و ادبیات فارسی کرده، تاکنون ده‌ها کتاب و مقاله به زبان‌های فارسی و چینی منتشر شده است.

ترجمه متن کامل شاهنامه فردوسی به زبان چینی، تالیف کتاب داستان رستم و سهراب در شاهنامه و پژوهشی بر شاهنامه فردوسی، از جمله آثار منتشر شده او درباره فردوسی هستند.

وی به پاس خدماتی که تا به حال نسبت به گسترش و معرفی زبان و ادبیات فارسی داشته، موفق به دریافت جایزه بنیاد محمود افشار، نشان دانشگاه تهران، جایزه دهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، سپاس و تقدیر رییس جمهوری و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران در سال‌های پیش و همچنین جایزه مترجم برگزیده ادبیات خارجی جمهوری خلق چین، شده است.

این استاد چینی زبان و ادبیات فارسی، از بانیان انجمن استادان زبان فارسی در چین و موسس بنیاد فردوسی در این کشور است.

 

برگرفته از تارنمای کتاب‏نیوز